De Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) en CityD stelden de resultaten voor van het onderzoek waaraan 241 steden en gemeenten deelnamen. We peilden naar personeelscapaciteit, taakverdeling en beschikbare budgetten bij diensten economie. De resultaten zijn op zijn minst opvallend te noemen. Ze leggen werkpunten bloot maar tonen ook een hoopvolle evolutie.

Wat is economie?

De medewerkers van CityD zijn dagelijks zowel strategisch als operationeel aan de slag bij en samen met lokale besturen. Een objectieve vaststelling die we steeds moeten maken, is dat een dienst economie maar moeilijk te definiëren is en (nog te) vaak het kneusje van de administratie is. Logisch ook, want het is niet eenvoudig het takenpakket van een dienst economie vast te pinnen. Er is raakvlak met quasi elk ander beleidsdomein en dus moet ook een gepaste organisatiestructuur opgezet worden. Want zijn kermissen voor dienst economie of team evenementen? Is citymarketing voor team communicatie? Wie bekijkt de impact op de handelszaken bij een ingreep op het openbaar domein? Heel wat vragen met antwoorden die richting geven aan het benodigde personeelsbestand. Wat moet een medewerker op de dienst economie allemaal kunnen? Stomen we generalisten klaar of hebben we experten nodig? Welke verhouding tussen interne en externe kennis is werkbaar? En met welk budget moet dit allemaal gebeuren?

Historische achterstand

Tot pakweg 15 à 20 jaar geleden was er amper sprake van een dienst (lokale) economie bij steden en gemeenten. Als er dan al taken waren gericht op de lokale economie, werden die ondergebracht bij andere domeinen zoals stedenbouw, evenementen of financiën. Op een aantal logische enkelingen na (lees: onze centrumsteden of lokale besturen met grote ambitie) beperkte het takenpakket van de dienst economie zich vaak tot ondersteuning van een handvol klassieke evenementen zoals een braderie of een kersttombola. In een context gedomineerd door stedelijke ontwikkeling en burgergerichte diensten was er ook helemaal geen behoefte aan uitgesproken economische ondersteuning. Ondernemers zouden gewoon ondernemen, zoals dat van hen verwacht werd. De consument bezocht de winkelstraten, de economische realiteit was positief.

Onder impuls van een snel veranderende wereld en nieuwe trends & ontwikkelingen in de maatschappij, werd de context voor ondernemers verscherpt. Geen automatische successen meer, stijgende complexiteit door een veelheid aan wetten of regels, financiële uitdagingen, etc. Maar vooral ook het besef dat ingrepen van lokale besturen in ‘andere domeinen’ zoals ruimtelijke ordening, infrastructuur, mobiliteit of MarCom een stevige impact hebben op het al dan niet succesvol zijn van een kern, baanwinkellocatie en dus van de individuele onderneming. Onder meer dankzij de vele initiatieven van belangenorganisaties, hogere overheden en zelfs private spelers groeit de aandacht voor de ontwikkeling van een economisch beleid. Een inhaalbeweging is nodig, want er is een historische achterstand. Onderzoek uit 2015 bij zo’n 160 Vlaamse gemeenten toont dat 26% geen medewerker actief op economie heeft. 41% van de gemeenten moet het doen met minder dan 1 FTE op de dienst. Een later onderzoek uit 2021 toont gelijkaardige cijfers. Schrijnende vaststellingen als we geloven dat ondernemers het kloppend hart van onze gemeenten zijn.

Waar staan we nu?

De opleidingsdagen voor ambtenaren economie georganiseerd door VVSG zijn de laatste jaren telkens opnieuw volzet, de inhoud van de ‘cursus’ groeit aan. Een duidelijk signaal dat er een inhaalbeweging aan de gang is, maar ook dat er nog werk op de plank ligt. CityD wilde weten hoe diensten op vandaag georganiseerd zijn. Ons onderzoek bereikte dankzij samenwerking met VVSG 80% van de Vlaamse lokale besturen. Een hoopvol eerste cijfer: in 2024 heeft ‘slechts’ 10,8% van de steden geen medewerker actief op economie. Dit cijfer moet dankzij geplande aanwervingen in 2024 nog zakken tot onder de 10%.

Benchmark

Het onderzoek laat toe een onderscheid te maken tussen de 13 Vlaamse centrumsteden en alle overige steden. Dankzij verdere opdelingen volgens aantal inwoners of volgens uitrustingsgraad werden de resultaten verder verfijnd en kunnen ze als benchmark dienen om beleidsbeslissingen mee te onderbouwen. Zo stellen we vast dat het gemiddeld aantal FTE’s op de dienst economie per 1.000 inwoners voor alle Vlaamse gemeenten 0,059 bedraagt. Maar de verschillen zijn groot als we verder verfijnen. Zo bedraagt het gemiddeld aantal FTE’s bij de centrumsteden 14,43, terwijl het gemiddelde van gemeenten met classificatie ‘goed uitgeruste centra’ 2,42 FTE’s is. We kunnen enkel aanbevelen om de becijferde resultaten dus onderbouwd te interpreteren en in een voldoende ruim spectrum te plaatsen.

Taken en rollen

Hoe diensten economie georganiseerd worden, verschilt sterk van bestuur tot bestuur. Zo stellen we vast dat evenementen, landbouw en handhaving doorgaans door andere diensten worden opgenomen. Taxi’s en kermissen worden ‘fifty-fifty’ opgenomen door de dienst economie dan wel door een andere dienst. Opvallend is dat de groep niet-centrumsteden bijna niet actief is inzake verweving, data/smart city, centrummanagement of bedrijventerreinbeheer. Het zijn de ‘domeinen van de toekomst’ die dus wat achterop hinken.

De inschakeling van externe medewerkers (niet-projectmatig) gebeurt het vaakst binnen de rol van centrummanager, administratief of beleidsondersteunend werk en bedrijventerreinbeheer. Ook vergunningen en evenementen gebeurt voor 17% door externe medewerkers, maar dan wel aangestuurd door een andere dienst.

Ervaringsniveau

Het ervaringsniveau van de medewerkers bij centrumsteden verhoudt zich als een spiegelbeeld tot het ervaringsniveau bij de andere steden en gemeenten. In centrumsteden telt 60,8% van de medewerkers meer dan vier jaar ervaring en 34,1% zelfs meer dan 10 jaar ervaring. Bij de andere steden en gemeenten stellen we vast dat meer dan de helft van de werknemers minder dan vier jaar ervaring heeft.

Budgetten

Voor de Vlaamse centrumsteden die info hierover gedeeld hebben, geldt dat ze allemaal een exploitatiebudget hebben van meer dan 150.000 euro per jaar. Het verschil met de andere Vlaamse steden en gemeenten is enorm. Daar stellen we vast dat meer dan 50% een werkingsbudget heeft dat kleiner is dan 25.000. Eén op de vijf gemeenten moet het zelfs stellen met maximum 5.000 euro per jaar voor de reguliere werking.

Volledige analyse

Het loont de moeite om een uitgebreide analyse te doen waar op maat van de kenmerken van jouw stad of gemeente een benchmark kan uitgetekend worden. Dit omvat onder meer de correlatie met aantal panden, winkelvloeroppervlakte, hectare (gevulde) bedrijventerreinen, fiscale inkomsten, aantal gevestigde btw-plichtige ondernemingen, etc.

Heb je interesse? Neem dan contact op met Mathias Declerck van CityD om de volledige resultaten te verkrijgen en om - indien gewenst - een benchmark (kwantitatief, maar ook kwalitatief) op maat te laten uitwerken.

Over CityD en CityD-WES group

CityD-WES group verstrekt onafhankelijk advies aan organisaties, bedrijven en besturen en opereert vanuit twee merken CityD en DataD.

CityD versterkt de lokale en regionale dynamiek op basis van gericht onderzoek, heldere visies, strategie en een uitvoerbaar maatregelenpakket. Met ons werk richten wij ons op Citymarketing en Centrummanagement, Handel en Horeca, Ruimtelijke Economie, Toerisme en Vrije Tijd, Vastgoed en Gebiedsontwikkeling. Ons ultieme doel is om jouw en onze omgeving aantrekkelijk te maken voor bewoners, bezoekers én bedrijven.

DataD is expert in marktonderzoek en marktstrategie. Met zowel kwalitatief als kwantitatief onderzoek gaan we verder dan data en leveren we heldere inzichten in marktsegmenten en in het gedrag van consumenten/klanten. Deze inzichten vertalen we in actiegericht advies. DataD maakt bedrijven en organisaties “marktgedreven”. We zorgen ervoor dat u uw klant, concurrent en omgeving beter leert kennen. Dat u uw producten of diensten perfect afstemt op de wensen van de markt. Dat u uw bestaande afzetmarkten verder uitbouwt en nieuwe markten aanboort. Kortom, DataD zet uw uitdagingen om in kansen.

Ook geïnteresseerd in oplossingen op maat voor jouw vraagstukken rond lokale economie? Wil je meer informatie over het inschakelen van een externe centrummanager of externe beleidsondersteuning? Wens je meer te weten over onze pijlers Citymarketing en centrummanagement, Handel en horeca of Ruimtelijke economie en de ondersteuning die we je met ons merk CityD kunnen bieden? Contacteer ons voor een vrijblijvende (digitale) afspraak!